ذخیره مزایای پایان خدمت کارکنان

بر طبق ماده 24 قانون کار:

درصورت خاتمه قرارداد كار، كار معين يامدت موقت، كارفرما مكلف است به كارگري كه مطابق قرارداد، يكسال يا بيشتر، به كار اشتغال داشته است براي هر سال سابقه، اعم از متوالي يا متناوب براساس آخرين حقوق مبلغي معادل يكماه حقوق به عنوان مزاياي پايان كار به وي پرداخت مايد.

 همچنین ماده 32 قانون کار:

اگر خاتمه قرارداد كار در نتيجه، كاهش توانائيهاي جسمي وفكري ناشي از كار كارگر باشد(بنا به تشخيص كميسيون پزشكي سازمان بهداشت و درمان منطقه با معرفي شوراي اسلامي كار ويا نمايندگان قانوني كارگر) كارفرما مكلف است به نسبت هرسال سابقه خدمت، معادل دوماه آخرين حقوق به وي پرداخت نمايد.

منظور از حقوق در 2 ماده فوق یا مبنای محاسبه حق سنوات،در کارگاه هائی که طرح طبقه بندی مشاغل دارند مزد گروه و پایه(مزد مبنا) و در واحدهائی که فاقد طرح می‌باشند مزد ثابت (مجموع مزد شغل و مزایای ثابت پرداختی به تبع شغل) خواهد بود.

مبناي محاسبه ذخيره سنوات طبق قانون حداقل ممكن سالي يكماه بر اساس آخرين حكم حقوقي فرد كه آيتم هاي شامل آن تمامي موارد حكم است بجز خواربار.مسكن.اولاد وبن وپاداش توليدو سود توليد ونظاير اين جنانجه كارگر پس ازدريافت اين سنوات باهمين كارفرماادامه فعاليت(قرارداد)بدهداين مبلغ مشمول ماليات است. كه معمولا براي راحتي كار 10% در نظر گرفته مي شود هر چند مورد ايراد است. مبلغ فوق مشمول كسورات بيمه وماليات نيست.

از آن جا كه براساس قوانين و مقررات با گذشت هر سال از سنوات خدمت كارمند يا كارگر حداقل يك ماه بابت مزاياي پايان خدمت به وي تعلق مي گيرد، بنابراين گذشت زمان يا همان سنوات خدمت براي شركت تعهد فعلي ايجاد مي كند. اين تعهد باعث خروج منابع مالي در آينده مي شود و از رويداد گذشته (انجام خدمت توسط پرسنل) نشأت گرفته است. بنابراين براساس مفاهيم نظري گزارشگري مالي، ذخيره مزاياي پايان خدمت با تعريف بدهي انطباق دارد و مبلغ آن هم به طور برآوردي قابل اندازه گيري است. شناسايي نكردن ذخيره مزاياي پايان خدمت، بدهي شركت ها را غيرواقعي نشان مي دهد و اطلاعات گمراه كننده به بازار مي دهد. مزاياي پايان خدمت به طور معمول در پايان دوره خدمت و براساس آخرين حقوق و مزايا پرداخت مي شود. چون زمان شناسايي آن در اوايل دوران خدمت پرسنل با زمان پرداخت آن فاصله زيادي دارد بايد از تخصص اكچونري و روش تنزيل براي برآورد دقيق تر آن استفاده شود.

 موسي بزرگ اصل، استاد دانشگاه در اين باره مي گويد: «نتيجه بررسي _50 شركت بورسي در سال 1385 نشان مي دهد كه ميانگين نسبت بدهي ها به دارايي هاي اين شركت ها 72 درصد است اما اين بدهي ها بيش تر كوتاه مدت است و نسبت بدهي هاي بلندمدت به دارايي هاي اين شركت ها حدود 9 درصد است. ذخيره سنوات خدمت بخشي از بدهي هاي بلندمدت است. اين شركت ها از قدمت زيادي برخوردارند اما ذخيره سنوات خدمت آن ها يك رقم خيلي اساسي نيست. پس نمي توان گفت كه اين ذخيره بر ساختار مالي شركت ها اثر منفي قابل توجه دارد.» نكته ديگري كه بزرگ اصل به آن اشاره مي كند اين است كه «در هر صورت اين ذخيره، تعهد شركت به پرسنل است و براي هر شخص با توجه به سنوات خدمت و حقوق و مزاياي وي محاسبه مي شود. ممكن است كه رقم اين ذخيره ثابت باشد يا اين كه سير صعودي داشته باشد اما طرف اين تعهد به مرور زمان تغيير مي كند.» وي در پاسخ به سوالي درباره بهترين راهكار پيش رو مي گويد: «در مجموع براساس مفاهيم نظري گزارشگري مالي، هيچ دليل قابل اتكايي براي شناسايي نكردن اين ذخيره وجود ندارد و تمام شرايط لازم براي شناخت بدهي را دارد اما مي توان با استفاده از تخصص اكچونري، رقم دقيق تري براي آن تعيين كرد.

هوشنگ خستويي، رييس شوراي عالي انجمن حسابداران خبره ايران، ديگر كارشناسي است كه در اين باره اظهارنظر مي كند. وي مي گويد:«به قاعده عرف و همچنين مقررات قانون كار براي كاركنان هر بنگاه در اثر سپري شدن زمان و اشتغال كاركنان در آن حقوقي مترتب مي شود. بسياري از شركت ها براي چنين تعهدي اقدامي ملموس به عمل نمي آورند و براساس متحقق شدن رويداد در تاريخ وقوع، هزينه هاي متجلي شده را به عنوان هزينه دوره منظور مي كنند. در صورتي كه با استمرار اشتغال و خدمت از هنگام استخدام كاركنان و در طول زمان اين تعهد ايجاد شده و مرتبا انباشته مي شود. از اين رو ماهيت بدهي احتمالي نداشته و به عبارتي درست تر تعهد قطعي شركت به حساب مي آيد كه به منظور انعكاس تمامي رويدادهاي به وقوع پيوسته در صورت هاي مالي در انعكاس چنين رخدادي در حساب ها نبايد ترديد كرد. بنابراين اين مناسب است اين بدهي شناسايي شده به شيوه اي روشن و واقعي با اختصاص ذخيره كافي براي پوشش چنين تعهدي اقدام كرد.» وي تصريح مي كند: «اساسا به پيروي از اصول حسابداري شيوه اختصاص چنين ذخيره اي به عنوان اعمال يك رويه مالي بايد در يادداشت هاي پيوست صورت هاي مالي آشكارسازي شود. ميزان چنين ذخيره اي مطابق قانون كار يا مقررات داخلي موسسه (بديهي است هر كدام عادلانه تر و نزديك تر به واقع باشد.) براساس تعداد كاركنان مدت زمان اشتغال در دوره مالي، آخرين حقوق يا ميانگين حقوق ظرف دوره مالي و بالاخره اعمال ضريب مورد عمل موسسه خواهد بود. ذخيره براي هر دوره مالي به حساب سود و زيان همان سال منظور و مانده انباشته ذخاير سنواتي افزوده خواهد شد. بي ترديد در طول دوره مالي هر گونه پرداخت به كاركناني كه قطع همكاري دارند از محل اين ذخاير تامين خواهد شد.» رييس شوراي عالي انجمن حسابداران خبره ايران در پايان تصريح مي كند: «ذخيره پايان خدمت كاركنان در صورت هاي مالي شركت جزو ذخاير يا تحت عنوان بدهي هاي بلندمدت قابل ارايه است كه مباني احتساب آن هم در يادداشت درج مي شود. اختصاص چنين ذخايري تا حدي كه قانون ماليات ها مجاز مي دارد از اقلام هزينه هاي قابل قبول است.

نحوه برخورد حسابداری با مزایای پایان خدمت کارکنان چگونه است؟

 1) در مواردیکه طبق قوانین و مقررات موضوعه، قرارداد فیمابین شرکت و کارکنان و یا ضوابط، عرف و رویه‌های موجود، شرکت ملزم به پرداخت مزایای پایان خدمت به کارکنان خود باشد و این مزایا
بر اساس مدت سنوات خدمت هریک از کارکنان به کلیه آنها تعلق گیرد، لازم است در پایان هرسال مالی بدهی شرکت از این بابت تا تاریخ ترازنامه برآورد  و بعنوان ذخیره مزایای پایان خدمت کارکنان در حسابها منظور گردد. این ذخیره در ترازنامه در زمره بدهیهای غیرجاری طبقه‌بندی می شود.

2) چنانچه شرکت قبلاً برای مزایای پایان خدمت کارکنان خود ذخیره‌ای درحسابها منظور نکرده باشد، اما در پایان سال مالی جاری نسبت به ایجاد ذخیره از این بابت تصمیم‌گیری کند، آثار سال جاری ناشی از ایجاد ذخیره باید به حساب هزینه‌های مربوط (حسب مورد: سربار کارخانه، توزیع و فروش و عمومی و اداری) منظور شود. درمورد نحوه انعکاس محاسبات مربوط به سنوات قبل جهت اندازه‌گیری نتایج عملیات، حسب مورد، طبق یکی از حالات زیر برخورد خواهد شد:

الف) در صورتیکه شرایط تجویز کننده ایجاد ذخیره در سال یا سالهای قبل وجود داشته، اما نادیده گرفته شده است، با آثار مربوط به سنوات قبل باید بعنوان اصلاح اشتباه دوره‌های قبل برخورد شود.

ب) در صورتیکه شرایط تجویز کننده ایجاد ذخیره در سال یا سالهای قبل وجود نداشته و درسال جاری بوجود آمده باشد، آثار محاسباتی مربوط به سنوات قبل اصلاح اشتباه نبوده، بلکه باید با آن بعنوان یک قلم غیرمترقبه برخورد نموده و آن را در صورت حساب سود و زیان بطور جداگانه نشان داد.

ج) چنانچه شرکت تحت شرایط خاص و بطور مقطعی ناگزیر از و یا مایل به پرداخت مزایای پایان خدمت به برخی از کارکنان خودباشد، در این حالت معمولاً نیاز به تامین ذخیره‌ای از این بابت نبوده و توصیه میشود مبالغ پرداختی همزمان با پرداخت، به هزینه دوره منظور و در گروه سایر درآمدها و هزینه‌ها منعکس شود.

حسابداری مزایای پایان خدمت کارکنان

در پایان سال کارفرما می بایست حداقل 1 ماه از حقوق کارگر که میانگین  3 ماه آخر حقوق پایه ماهانه وی می باشد به وی بپردازد و یا آن را ذخیره کند و هرگاه با  کارگر  تسویه شد و وی با کارفرما قطع رابطه کرد به وی پرداخت نمود.

  اگر مزایا در پایان خدمت  به کارگر پرداخت شود، یعنی برای آن ذخیره در نظر نگیریم، ثبت زیر زده می شود:

هزینه بازخرید سنوات خدمت          ***

                  صندوق/بانک/سایر حساب های پرداختنی          ***

اگر ذخیره در نظر گرفته شود ثبت زیر زده می شود:

هزینه بازخرید سنوات خدمت           ***

                  ذخیره مزایای پایان خدمت کارکنان           ****

توجه کنید که برای ذخیره صحیح فقط نباید یک سال آن را حساب کنید بلکه می بایست از زمان کارکرد کارکنان را محاسبه و اختلاف مانده حساب و عدد جدید را ثبت بزنید یا به عبارت دیگر حساب را تعدیل کنید. این به دلیل آن است که طبق قانون، کارفرما می بایست بر طبق آخرین حقوق دریافتی (میانگین 3 ماه آخر) سنوات را محاسبه کند و در پایان سال کل سنوات را محاسبه (ازآغاز خدمت) و بعد مانده ذخیره را اصلاح کند.

مثال: شرکت آلفا 5 کارگر دارد. میانگین حقوق سه ماه آخرسال 90یک کارگر 1500 است. و در سال 91 1700 می باشد.با توجه به اینکه شرکت در ابتدای سال 90 تأسیس شده است مانده ذخیره مزایای پایان خدمت کارکنان به صورت زیر محاسبه می شود.

سال 1390

5 * 1500 = 7500

هزینه مزایای پایان خدمت کارکنان          7500

               ذخیره مزایای پایان خدمت کارکنان          7500

سال 1391

5 * 1700 = 8500 مانده ذخیره مزایای پایان خدمت کارکنان در پایان سال 91

هزینه مزایای پایان خدمت کارکنان          1000

               ذخیره مزایای پایان خدمت کارکنان          1000

در واحدهای تجاری در مرحله بهره‌برداری هزینه مزایای پایان خدمت کارکنان مرتبط با عملیات است و ذخیره مزایای پایان خدمت نیز بدهی درازمدت عملیاتی است، بنابراین در واحدهای مزبور هرگونه پرداخت از بابت مزایای پایان خدمت کارکنان باید در سرفصل فعالیتهای عملیاتی انعکاس یابد. لیکن در واحدهای تجاری در مرحله قبل از بهره‌برداری که کلیه هزینه‌های کارکنان از‌جمله هزینه مزایای پایان خدمت کارکنان جزئی از بهای تمام شده ایجاد داراییهای ثابت مشهود و یا مخارج قبل از بهره‌برداری محسوب می‌گردد و این دو مقوله، با فعالیتهای سرمایه‌گذاری مرتبط است، به‌همین دلیل، ذخیره مزایای پایان خدمت، بدهی درازمدت مرتبط با سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود و وجوه پرداختی از این بابت نیز جزء جریان های خروج وجه نقد مرتبط با فعالیتهای سرمایه‌گذاری تلقی می‌گردد. بنابراین در واحدهای تجاری در مرحله قبل از بهره‌برداری، نتیجه دو رویداد بالا، یعنی احتساب ذخیره مزایای پایان خدمت و پرداخت مزایای پایان خدمت می‌باید ادغام شود و در فعالیتهای سرمایه‌گذاری انعکاس یابد.

سایر نکات

آیا ذخیره مزایای پایان خدمت كاركنان كه چند سال بر مبنای 30 روز در سال محاسبه شده و امسال طبق مصوبه هیئت مدیره 45 روز در سال می‌باشد تغییر در رویه حسابداری محسوب می‌شود چرا؟  همانگونه كه در استاندارد حسابداری شماره 4 تحت عنوان ذخائر، بدهیهای احتمالی و دارائیهای احتمالی تعریف شده، ذخیره، ‌نوعی بدهی است كه زمان تسویه و یا تعیین مبلغ آن توام با ابهام نسبتاً فابل توجه است و لذا مستلزم براورد حسابداری است. از آنجا كه تغییر در براورد، حاصل اطلاعات جدید یا تحولات تازه است، ‌نباید با تجدیدنظر در ارقام سالهای قبل به آن تاثیر قهقرایی داد. (بند 32 استاندارد حسابداری شماره 6) در رابطه با این سوال، چنانچه شرایط و اطلاعات ملاك تصمیم هیئت‌مدیره در خصوص تغییر مبنای پرداخت مزایای پایان خدمت كاركنان، در سال یا سالهای قبل نیز وجود داشته ولی مورد توجه قرار نگرفته بوده، باید با آثار سنواتی آن به‌عنوان تعدیل سنواتی برخورد شود و در غیر این صورت، موضوع از مصادیق تغییر در براوردهای حسابداری (نه تغییر در رویه حسابداری) بوده و لذا می‌بایست آثار آن در صورت سودوزیان سال منظور گردد.

اگر برای سالهای قبل ذخیره ای در نظر گرفته نشده باشد، باید یکبار تا پایان سال قبل ذخیره را محاسبه کنیم و هزینه آن را به سود وزیان سنواتی ببریم و هزینه امسال را نیز بعد از محاسبه در سود وزیان جاری لحاظ نماییم.